Lợi ích và bất cập của thể dục đối với bệnh đái tháo đường

Luyện tập đều đặn là phương pháp điều trị quan trọng cho tất cả bệnh nhân đái tháo đường, đặc biệt với người bị đái tháo đường type 2. Tuy nhiên, tập thể dục cũng có thể gây nguy hiểm cho người bệnh, như nguy cơ hạ đường máu trong và sau khi tập.

Lợi ích của tập thể dục với bệnh nhân đái tháo đường:

– Giảm nồng độ đường máu cả trong và sau khi tập do việc vận động làm tăng tiêu thụ đường. Nếu tập đều đặn có thể cải thiện mức cân bằng lượng đường trong máu một thời gian dài và kiểm soát mức đường máu hằng ngày.

– Giúp cơ thể tăng độ nhạy cảm với insulin máu, do đó nhu cầu insulin sẽ giảm đi. Đây là tác dụng cực kỳ quan trọng đối với bệnh nhân đái tháo đường type 2, vì tình trạng giảm độ nhạy cảm với insulin là nguyên nhân chính gây tăng đường máu ở người bệnh.

– Giảm các biến chứng tim mạch, do tập thể dục gây ảnh hưởng tốt đến lượng mỡ máu (cholesterol) và huyết áp của người bệnh. Theo một số nghiên cứu, luyện tập có thể giảm đáng kể các loại mỡ máu có hại gây xơ vữa động mạch như Triglyceride hoặc LDL, đồng thời tăng loại mỡ máu có lợi như HDL. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả này, người bệnh phải luyện tập rất tích cực như chạy ít nhất 14-19 km/tuần rồi tăng dần lên 64km/tuần. Tập luyện với cường độ nhẹ sẽ có ít hoặc không có tác dụng làm thay đổi hàm lượng các loại mỡ máu. Ngoài ra, tập thể dục đều đặn có thể còn giảm trung bình 5-10mmHg huyết áp tâm thu và huyết áp tâm trương.

– Giảm trọng lượng cơ thể, loại bớt lượng mỡ thừa ở bệnh nhân đái tháo đường type 2 thừa cân hoặc béo phì. Tập thể dục sẽ có hiệu quả cao hơn nếu phối hợp với chế độ ăn có lượng calo vừa phải, nhưng nó sẽ không có tác dụng nếu bệnh nhân áp dụng chế độ ăn kiêng với lượng calo thấp, khoảng 600-800kcal/ngày.

– Cải thiện chức năng tim mạch của người bệnh như làm giảm nhịp tim lúc nghỉ, làm tăng khả năng co bóp tống máu của tim…

Các nguy cơ có thể xảy ra trong và sau khi tập thể dục:

– Thường gặp và nguy hiểm nhất là hiện tượng hạ đường máu quá thấp, xảy ra ở những bệnh nhân điều trị insulin hoặc dùng thuốc hạ đường máu loại sulfamide. Khi đó, người bệnh sẽ có các biểu hiện đói, run tay chân, vã mồ hôi hoặc hôn mê… giống như hạ đường máu do điều trị insuin hoặc thuốc sulfamide quá liều. Cơn hạ đường máu có thể xuất hiện ngay khi người bệnh đang tập, hoặc sau khi kết thúc bài tập. Thậm chí ở một số bệnh nhân đái tháo đường type 1, nguy cơ này có thể xảy ra rất muộn, sau thời điểm tập 6-15 giờ, thậm chí tới 24 giờ nếu bệnh nhân tập nặng và lâu.

– Ngược lại, một số bệnh nhân khi tập nặng lại có thể bị tăng đường máu trong vòng vài giờ sau khi tập. Bệnh nhân đái tháo đường type 1 có cơn tăng đường máu kiểu này sẽ bị rơi vào tình trạng nhiễm toan ceton.

– Tăng các biến chứng tim mạch như gây cơn đau thắt ngực (do thiếu máu nuôi dưỡng cơ tim), thậm chí nhồi máu cơ tim. Một số bệnh nhân bị loạn nhịp tim, trong đó có những loại loạn nhịp nguy hiểm, nhồi máu cơ tim nặng có thể bị đột tử.

– Làm trầm trọng thêm các biến chứng mạn tính của bệnh đái tháo đường như:

 + Gây xuất huyết đáy mắt hoặc làm bong võng mạc ở những người đã có biến chứng đáy mắt giai đoạn 3 (có tăng sinh mạch máu). Hậu quả là gây mù hoàn toàn.

 + Làm mất thêm chất đạm qua nước tiểu và làm trầm trọng bệnh lý thận do đái tháo đường gây nên.

 + Đối với những người béo phì hoặc lớn tuổi bị thoái hóa khớp, việc tăng cường vận động thể lực có thể làm tổn thương khớp trầm trọng. Ngoài ra có thể gây tổn thương mô mềm.

 + Những bệnh nhân đã có biến chứng thần kinh tự động có thể không được phép tăng mức vận động, do tim và hệ tuần hoàn không tăng hoạt động tương ứng. Người bệnh sẽ bị tụt huyết áp, ra nhiều mồ hôi và bị mất nước trong quá trình luyện tập.

TS Nguyễn Quang Bảy, Sức Khoẻ & Đời Sống