10 lỗi bác sĩ thường mắc khi kê đơn

Không ít bác sĩ viết nhầm tên thuốc khi kê đơn do nhiều dược phẩm có tên gần giống nhau. Đã có trường hợp tử vong do bác sĩ cho thuốc Amrinone (gây giãn mạch) trong khi lẽ ra phải chỉ định Amiodarone (chống loạn nhịp tim).

Hiện nay, có đến hàng trăm nghìn tên thuốc gốc và biệt dược, trong đó nhiều tên thuốc khi đọc lên nghe na ná nhau, ví dụ Celebrex, Cerebyx. Vì vậy, nếu không cẩn thận, bác sĩ rất dễ kê nhầm thuốc dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

Bộ Y tế có những quy định nghiêm ngặt nhất đối với bác sĩ trong việc kê đơn thuốc như phải viết rõ ràng tên thuốc, liều lượng, cách dùng, không viết tắt…. Thế nhưng trên thực tế, rất nhiều bác sĩ mắc lỗi trong kê đơn. Ngoài việc kê nhầm thuốc, các sai sót thường gặp gồm:

Thiếu hiểu biết về thuốc

Hầu hết những sai lầm trong kê đơn xuất hiện do bác sĩ không chú ý đến chống chỉ định và sự tương tác của thuốc. Ví dụ Celecoxib có tác dụng phụ là gây dị ứng; nếu sơ ý kê thuốc này cho bệnh nhân mẫn cảm với sulfonamid thì sẽ xảy ra dị ứng nghiêm trọng. Nhiều thuốc có chống chỉ định hoặc phải dùng thận trọng ở một số bệnh nhân đang có trạng thái bệnh lý nào đó, như metformin không nên dùng cho bệnh nhân suy thận; không dùng thuốc chẹn beta cho bệnh nhân hen…

Nhầm lẫn về liều lượng

Theo một nghiên cứu ở Mỹ, trong số lỗi về liều lượng thuốc, việc chỉ định quá liều chiếm 42%, không đủ liều chiếm 17%. Với một số thuốc như Heparin thì liều lượng phải căn cứ vào trọng lượng cơ thể thực sự; trong khi một số thuốc như Digoxin phải dựa trên trọng lượng cơ thể lý tưởng. Nếu bệnh nhân bị dư cân mà cho Digoxin với liều lượng tính theo trọng lượng cơ thể thực sự thì có khả năng quá liều.

Nếu dùng kháng sinh gentamycine cho bệnh nhân thuộc diện béo phì thì nên điều chỉnh liều lượng theo công thức: trọng lượng cơ thể lý tưởng + 0,4 x trọng lượng cơ thể thực sự. Việc dùng thuốc quá liều lượng có thể đe dọa đến tính mạng, còn dùng không đủ liều thì việc điều trị không kết quả. Nhiều sai lầm khác về liều lượng cũng có thể xảy ra khi lấy liều của người trưởng thành dùng cho trẻ em hoặc người cao tuổi. Với những bệnh nhân này, cần điều chỉnh liều lượng theo tầm vóc, khả năng chuyển hóa và đào thải của thuốc.

Đặt nhầm dấu thập phân ở hàm lượng thuốc

Ví dụ Digoxin 0,125 mg lại viết nhầm là 1,25 mg (tăng liều lượng thuốc lên 10 lần); hoặc ghi Terbutaline 2,5 mg tiêm dưới da thay vì phải kê 0,25 mg (sở dĩ ghi nhầm vì Terbutaline còn có dạng viên với hàm lượng 2,5 mg). Dĩ nhiên việc đặt sai vị trí dấu phẩy sẽ có thể gây hậu quả nghiêm trọng vì liều lượng được dùng sai ít nhất 10 lần.

Không nhận định đúng về dạng hàm lượng thuốc

Các dạng hàm lượng của thuốc có tác dụng sinh học và dược động học khác nhau, nếu nhầm lẫn có thể dẫn đến những tác dụng trị liệu khác nhau. Ví dụ: Hydralazine là thuốc hạ huyết áp có dạng ống tiêm và viên uống. Khi chuyển từ dạng tiêm tĩnh mạch sang dạng uống, cần nhớ rằng dạng uống chỉ có tác dụng sinh học vào khoảng 30-50% so với dạng tiêm tĩnh mạch, cho nên liều uống cần cao hơn mới thu được tác dụng như liều tiêm.

Nhầm lẫn về tần suất dùng thuốc trong ngày

Mặc dù dạng hàm lượng của một số thuốc có quy định khoảng cách dùng thuốc trong ngày, nhưng lỗi không thận trọng của thầy thuốc vẫn có thể xảy ra. Ví dụ cao dán Clonidine chỉ dùng mỗi tuần một lần, nhưng bác sĩ lại ghi là ‘mỗi ngày’. Nhiều thuốc cần tôn trọng nghiêm ngặt số lần dùng trong ngày hoặc giờ dùng thuốc, ví dụ tetracycline 500 mg cần uống 4 lần trong ngày, thuốc tránh thai cần uống vào một giờ nhất định…

Viết chữ quá khó đọc và tùy tiện viết tắt

Một nghiên cứu cho thấy hơn 50% số đơn thuốc không đọc được tên thuốc, liều lượng và cách dùng. Nhiều bác sĩ chữ đã xấu lại còn viết ẩu. Việc viết tắt tuy giúp tiết kiệm thời gian nhưng xem ra ‘lợi bất cập hại’ vì có nguy cơ gây nhầm lẫn. Liều lượng thuốc có khi tính theo đơn vị quốc tế (viết tắt là IU) nhưng vì vội, thầy thuốc đã viết chữ U thành chữ O, làm cho liều lượng tăng lên 10 lần.

Không được viết tắt microgram là mcg vì có thể nhầm với mg. Trình bày đơn thuốc rõ ràng với những lời căn dặn cẩn thận chính là sự thể hiện ý thức trách nhiệm của bác sĩ đối với người bệnh.

Không chú ý đến tương tác thuốc

Muốn tránh sai sót này, cách tốt nhất là thầy thuốc phải luôn nâng cao hiểu biết về thuốc. Không kê quá nhiều thứ thuốc không cần thiết. Việc dùng đồng thời từ 2 loại thuốc trở lên hoặc dùng thêm một dược phẩm vào chế độ thuốc đã ổn định đều có nguy cơ gây tương tác. Hậu quả có thể gặp là làm thay đổi tính chất dược lý, làm thuốc độc hơn hoặc triệt tiêu mọi tác dụng có lợi của thuốc mới thêm vào.

Việc dùng kháng sinh ở phụ nữ đang dùng thuốc tránh thai có thể làm giảm hiệu quả tránh thai và dẫn đến có thai ngoài ý muốn. Cần chú ý đến tương tác thuốc giữa Theophylline và Erythromycine, Digoxin và Quinidine, Rifampin và thuốc tránh thai. Tương tác thuốc cũng có thể xảy ra do cách dùng, ví dụ cho Phenytoin và Ciprofloxacin qua ống thông dạ dày để nuôi bệnh nhân sẽ làm giảm tác dụng hấp thu của thuốc.

Không chú ý điều chỉnh liều lượng

Cần căn cứ vào chức năng thận, gan hay tim mạch của người bệnh để điều chỉnh liều lượng thuốc phù hợp. Phần lớn kháng sinh được đào thải qua thận và do đó có thể bị tích tụ ở bệnh nhân suy thận. Mặc dù việc dùng quá liều kháng sinh có thể đem lại tác dụng diệt khuẩn cao nhưng cũng gây ra những ảnh hưởng xấu không hồi phục. Những thuốc dễ bị sai sót khi kê đơn là kháng sinh (40%), thuốc tim mạch (18%).

Không quan tâm đến tiền sử bệnh của người dùng thuốc

Thiếu sót này có thể dẫn đến nhiều tai biến nghiêm trọng về tương tác thuốc. Chẳng hạn bệnh nhân hen nhạy cảm với aspirine, vì vậy việc dùng thuốc giảm đau chống viêm không có nhân steroid để chữa đau lưng có thể dẫn đến hậu quả rất nghiêm trọng. Cũng không được tiêm penicilline cho người từng bị dị ứng với kháng sinh này.

(Theo Sức Khỏe & Đời Sống)